Glutenvrij eten in het ziekenhuis vaak niet goed geregeld

Patiënten die vanwege coeliakie glutenvrij moeten eten geven aan dat het eten in ziekenhuizen niet altijd goed, en soms zelfs ronduit slecht is geregeld. Dat bevestigt een enquête van de Nederlandse Coeliakie Vereniging (NCV). Vier diëtisten vertellen hoe de voedingszorg rondom glutenvrij eten in hun ziekenhuis is geregeld. Opvallend zijn de verschillen per ziekenhuis. Het dieet van de patiënt is bij uitstek de expertise van de diëtist. Wellicht ligt hier een kans voor de diëtist om op structurele wijze in de praktijk en op beleidsniveau de voedingszorg voor coeliakiepatiënten te optimaliseren.

De NCV maakt zich hard voor mensen die om medische redenen een glutenvrij dieet moeten volgen, zoals mensen met coeliakie, glutensensitiviteit, dermatitis herpetiformis en aanverwante ziekten. Twee jaar geleden hield de NCV een enquête onder haar leden. Te vaak hoorde de patiëntenvereniging in de wandelgangen, dat glutenvrije maaltijden bij een ziekenhuisopname niet altijd goed zijn geregeld. Klopte dat wel? Er werd aan 1800 NCV-leden die in de afgelopen twee jaar een medische opname hadden meegemaakt gevraagd om een vragenlijst in te vullen. De uitslagen van deze enquête logen er niet om.

Bij een dagopname gaf o.a. meer dan de helft van de leden aan dat er geen glutenvrij eten beschikbaar was. Slechts een kwart kreeg zonder problemen glutenvrij eten. Ook bij een ziekenhuisopname van enkele dagen bleek het niet goed geregeld te zijn: ruim een vijfde van de respondenten kon geen glutenvrij eten krijgen. Voor meer dan eenderde van de respondenten kostte het moeite om glutenvrije maaltijden te regelen.

Deze uitslagen waren voor de NCV genoeg reden om in gesprek te gaan met de Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ). In sommige ziekenhuizen worden sindsdien al verbeteringen doorgevoerd. Wij hebben voor dit artikel aan diëtisten in vier ziekenhuizen gevraagd wat hun ervaringen zijn.

Diëtist Merel Ambrosius, Ziekenhuis Rijnstate, Arnhem

‘Bij een meerdaagse opname in Rijnstate vraagt een verpleegkundige een patiënt naar zijn/haar dieetwensen. Die worden met dieetcodes in een digitaal systeem gezet. De service-assistent krijgt via een tablet te zien dat een patiënt op een dieetcode staat, bijvoorbeeld glutenvrij. In de tablet wordt dan aangegeven welke producten en maaltijden geschikt zijn voor het (glutenvrije) dieet. De service-assistent leest deze codes zoals glutenvrij bij de brood-serveerwagen. Daarnaast kan de service-assistent een dieet-geschiktheidslijst raadplegen om te zien welke producten bij de broodmaaltijd kunnen worden gebruikt. We hebben standaard zes hypoallergene (diepvries-)maaltijden op voorraad zonder de 14 allergenen.

Een poliklinische dagopname werkt niet hetzelfde. De verantwoordelijkheid voor het invoeren van de dieetcodes ligt dan bij de service-assistent. Bij dagopnames wordt niet gewerkt met een tablet. De verpleegkundige of patiënt moet aan de service-assistent een eventueel dieet aangeven. Op de dagverpleging wordt door middel van de dieet-geschiktheidslijst gekeken welke producten aangeboden mogen worden.

Op de serveerwagen bestaat de kans op kruisbesmetting omdat daar zowel glutenvrije als niet-glutenvrije producten op liggen. Hoewel crackers en glutenvrij brood zijn verpakt, kan bij het smeren (een dienblad wordt ter plekke op de serveerwagen klaargemaakt) ook kans zijn op kruisbesmetting.

We willen als diëtisten patiënten nog beter informeren over producten die we aanbieden. Zo zijn we een menukaart aan het opstellen waarop patiënten kunnen zien bij welke producten de fabrikant heeft aangegeven dat het sporen van gluten kan bevatten en welke producten volgens de fabrikant volledig vrij van sporen zijn. Dan kunnen patiënten zelf de keus maken of ze wel of geen producten willen die mogelijk een spoor van gluten bevatten.

Tip van Merel Ambrosius:
Zorg dat alle betrokkenen goed op de hoogte zijn over wat glutenvrije voeding is en hoe een kruisbesmetting kan optreden. Ook patiënten goed informeren, zodat ze weten dat het ziekenhuis er serieus mee omgaat. Je wil niet dat een verzorgende zegt: ‘Waar heb je het over?’

Tip van de NCV:
Adviseer patiënten om het ziekenhuisbezoek goed voor te bereiden. Op www.glutenvrij.nl hebben we de belangrijkste zaken op een rij gezet. Van een checklist tot aan een kant-en-klare kaart voor op het nachtkastje. Op deze kaart wordt kort uitgelegd wat coeliakie is en waarom een glutenvrij dieet noodzakelijk is.

Diëtist Marion Verhulst, Ziekenhuis: Maxima MC, Eindhoven/Veldhoven

‘De enquête in 2019 van de NCV was een wake-up call voor ons ziekenhuis. Het glutenvrije voedingsaanbod was niet zo goed geregeld bij een meerdaagse opname. Slechts één hypoallergeen menu met weinig smaak en variatie was beschikbaar. Dat werd als negatief ervaren door de patiënten. Sindsdien zijn er altijd vijf menu’s beschikbaar waaruit elke patiënt kan kiezen. Er kan ook à la minute een maaltijd klaargemaakt worden.

Het ziekenhuis kookt deze maaltijden niet zelf. De verschillende (bevroren) menu-onderdelen worden in bulk aangeleverd en kunnen zo bereid worden. Er zijn altijd glutenvrij brood en crackers beschikbaar. Dat is wel opletten bij de uitgifte ervan, want kruisbesmetting ligt op de loer. Daarom zijn vorig jaar zijn de voedingsassistenten geschoold, en ook restaurantpersoneel op het gebied van kruisbesmetting. Dat is heel belangrijk, je kunt immers een glutenvrij broodje hebben, maar als een voedingsassistente eerst aan brood met gluten zit, kan er kruisbesmetting optreden. We laten zien wat we doen en dat we weten wat gluten en kruisbesmetting is. Dit geeft een patiënt vertrouwen.

De vijf allergene menu’s zijn een succesverhaal. De gemiddelde opnameduur van patiënten is 3 à 4 dagen. Wanneer mensen langer opgenomen zijn, wordt het meer maatwerk, vooral ook als de bijkomende wens vegetarisch eten is in combinatie met glutenvrij eten.

Tip van Marion Verhulst:
School de voedingsassistentes, koks, hoofd facilitaire dienst, hoofd keuken, en zo mogelijk het restaurantpersoneel bij, zodat ze beseffen waar het om gaat en hoe ernstig het kan zijn als iemand gluten binnenkrijgt.

Tip van de NCV:
Diëtisten zijn de aangewezen experts om voedingsassistenten meer te leren over het glutenvrij dieet, waar de risico’s liggen voor kruisbesmetting en hoe je dit in de dagelijkse praktijk kunt voorkomen.

Diëtist Nicolette Teelers-Peters, Ziekenhuis Franciscus Gasthuis, Rotterdam en Vlietland, Schiedam

‘We hebben geen menukaart, maar een ‘meal on wheels’systeem. De zorgassistente vraagt aan de patiënten om 17.00 uur wat ze graag willen. Daarin is keuze tussen pasta, aardappelen en nasi. De voedingsassistent die het eten uitdeelt, weet welke allergenen er in een bepaald product zitten. In ons ziekenhuis is er standaard glutenvrij brood aanwezig. Bij poliklinische dagopname krijgt een patiënt een glutenvrije broodmaaltijd aangeboden. Ook bestaat altijd de mogelijkheid om een glutenvrije warme maaltijd te laten bereiden. Als er sprake is van een meerdaagse opname, dan geeft de patiënt dat aan bij de verpleging. De kok -of iemand anders van de keuken- komt dan persoonlijk met de patiënt praten. Er wordt gekeken of het mogelijk is van de algemene maaltijdkar mee te eten. Het eten wordt dus op maat bekeken en zonodig gemaakt. Ik werk zelf op de kinderafdeling, dus heb navraag gedaan bij de keuken hoe vaak er een aanvraag gedaan is voor een glutenvrije maaltijd. Wat bleek? Er is het afgelopen jaar geen aanvraag gedaan voor een glutenvrije maaltijd. Ook ikzelf heb op de kinderafdeling geen aanvragen gekregen. Dat is voor mij reden om na te gaan of er echt geen patiënten zijn die glutenvrij eten of dat zij dit zelf regelen? Nemen zij zelf en/of familie het eten mee? Ik ben benieuwd hoe dit bij ons in het ziekenhuis in de praktijk verloopt. Pas als we weten hoe het zit, kunnen we verbeteren waar nodig.

Tip van Nicolette Teelers-Peters:
Open het gesprek over de glutenvrije maaltijden in jouw ziekenhuis. Het kan veel inzicht geven in wat er nodig is om ook het voedingsaanbod voor de glutenvrije patiënt te optimaliseren.

Tip van de NCV:
De resultaten van deze enquête laten zien, dat het heel belangrijk is om in gesprek te gaan met de ziekenhuizen. Daarbij willen we achterhalen waarom het in veel ziekenhuizen (nog) niet goed geregeld is. Als het een kwestie van gebrek aan kennis is, willen wij graag samen met de ziekenhuizen en diëtisten die daar werkzaam zijn in kaart brengen hoe we hier iets aan kunnen doen!

Diëtist Wendy Meesters, Jeroen Bosch Ziekenhuis, ’s Hertogenbosch

‘Wij werken hier met ‘Ons menu voor u’. Dat betekent dat patiënten voor een glutenvrije maaltijd kunnen bellen naar het callcentrum, zo vaak als ze willen bestellen, en soms met hulp van een verpleegkundige. De keuken maakt het vervolgens klaar.

Als iemand opgenomen wordt, en doorgeeft dat hij/zij coeliakie heeft, dan is er een apart, uitgebreid menu met o.a. twee soorten brood, rijstwafels, zoet en vleesbeleg en kaas.

Een warme maaltijd is beschikbaar vanaf 11.30 uur met verschillende soepen, zes soorten groenten en vlees. Soms is een voedingsproduct niet op voorraad en dat is weleens een teleurstelling.

Combinatiediëten zijn het lastigst. Glutenvrij en lactosevrij lukt vaak nog wel. Maar bij de combinatie glutenvrij en vegetarisch is er weinig aanbod. Dit komt, omdat deze combinatiediëten weinig voorkomen. Heeft een patiënt alleen een glutenvrij dieet, dan is er behoorlijk wat keuze. Ook bij (klinische) dagopnames kun je als patiënt gebruik van maken van het callcentrum. Bezoekers mogen mee-eten tegen kostprijs.

Mijn ervaring in andere ziekenhuizen is, dat er voor patiënten die glutenvrij eten vaak weinig keus was. Hier in het Jeroen Bosch is tot nu toe de meeste variatie in de glutenvrije maaltijden. Een kok in een ander ziekenhuis was bijvoorbeeld wel weer bereid à al minute iets klaar te maken.

Tip van Wendy Meesters:
Het is van groot belang dat de medewerkers van het callcentrum voldoende kennis hebben van het glutenvrij dieet en vragen van patiënten goed kunnen beantwoorden. Het zou mooi zijn als de diëtist een rol kan spelen in het opleiden van deze medewerkers. Wie weet kunnen we hier ook een beroep doen op de NCV?

Tip van de NCV:
Natuurlijk denken we graag mee. Het is onze missie om het leven van mensen met het glutenvrij dieet makkelijker te maken. Dit betekent ook dat we de juiste voorlichting geven, zeker ook aan zorgprofessionals die rondom de patiënt staan.

Conclusie

De resultaten laten zien dat het heel belangrijk is dat er een verbeterslag komt in ziekenhuizen waar het glutenvrije eten nog veel te wensen overlaat. Als NCV willen we achterhalen waarom het vaak (nog) niet goed geregeld is. Natuurlijk delen we graag onze kennis en kunde met een ieder die deze situatie wil verbeteren! Ook maakten we voor onze leden een handige checklist en een kaartje met informatie, die tijdens de opname op het nachtkastje gezet kunnen worden. Deze zijn te downloaden vanaf onze website.

Meer lezen?

Op de website van de NCV staat uitgebreide informatie over de ziekenhuisopnamen:
www.glutenvrij.nl/ookinhetziekenhuis.

*Met dank aan alle meewerkende diëtisten.

Annette Karimi, hoofdredacteur Glutenvrij Magazine
Chris Mak, diëtist werkzaam bij de Nederlandse Coeliakie Vereniging

NCV Diëtistennetwerk
Het is duidelijk dat de diagnose coeliakie voor de patiënt belangrijke consequenties heeft. De enige behandeling is het volgen van een strikt glutenvrij dieet. Dit geldt ook voor dermatitis herpetiformis en glutensensitiviteit. Niet iedereen vindt het dieet even makkelijk en krijgt het snel onder de knie. Daarom is de begeleiding van de diëtist zo belangrijk en heeft de NCV haar eigen diëtistennetwerk opgezet. Aangesloten diëtisten zijn middels scholingen en bijscholingen gespecialiseerd in coeliakie en het glutenvrij dieet en zodoende goed op de hoogte van de laatste inzichten.
In de ESsCD guideline is de aanbeveling dat kinderen en volwassenen binnen 6-12 maanden na de diagnose 3-5 maal een bezoek brengen aan een ter zake deskundige diëtist. Uitleg over coeliakie, het (belang van het) glutenvrij dieet, toegestane en niet-toegestane producten, etikettering van voedingsmiddelen, de verkrijgbaarheid van glutenvrije producten en de volwaardigheid van de voeding komen aan bod. Maar ook later kan een bezoek aan een diëtist fijn zijn. Wanneer iemand bijvoorbeeld in een andere situatie terecht is gekomen zijn in werk of een kind dat in een andere leeftijdsfase zit.

Ga voor meer informatie naar de website www.glutenvrij.nl.