Column: Kankervrij
8 maart 2021Odette Bruls
Kankervrij. Dat wil ik ook wel zijn. Met mij velen, denk ik. En nu is er een prachtig boek van William Cortvriendt dat ons deze belofte doet! (Cortvriendt, 2020) Maar ik probeer mijn kinderen de regel mee te geven dat, als iets té mooi klinkt om waar te zijn, dat meestal ook zo is. Zo ook bij dit boek.
De kritiek vanuit voedingsprofessionals is, terecht, niet mals. Er is gewoonweg te weinig bewijs dat vasten en/of het ketogeen dieet dé oplossing tegen kanker zijn, hetgeen het boek suggereert. Dé voedingsoplossing tegen kanker zal ook nooit gevonden worden. Daarvoor is de relatie tussen voeding en kanker te complex en wordt kanker multifactorieel beïnvloed. Maar blijven hangen in ‘eet maar volgens de Schijf van Vijf’ als er hoopvolle onderzoeksresultaten zijn, gaat er bij veel patiënten ook niet meer in.
De diëtist
Het onderwerp triggert mij ook persoonlijk, omdat ik afgelopen jaar helaas het ‘all-inclusive’ behandelpakket tegen borstkanker onderging. Daardoor bekeek ik de relatie tussen voeding en kanker ineens ook door een ervaringsbril die, zacht uitgedrukt, niet erg roze is. Ik veerde in het vroege voorjaar dan ook op bij het onderzoekartikel ‘Hoe ervaren patiënten voedingsadvies tijdens de behandeling van kanker?’ in Voeding & Visie (Want et al, 2020). Al lezend groeide echter mijn teleurstelling. Wat is de toegevoegde waarde van de diëtist toch minimaal, zelfs in een voedings-proactief ziekenhuis als de Gelderse Vallei. Het voedingsadvies wordt ervaren als ‘te weinig, te algemeen, te slecht getimed’, lees ik. Het contact dat er met een diëtist is, is te beperkt om de benodigde vertrouwensband op te bouwen.
De strekking van het artikel bevestigt helaas ook mijn eigen ervaring. Als ik me niet had aangemeld voor het chemofitnessgroepje, was mijn voedingsbegeleiding beperkt gebleven tot de mededeling van mijn oncoloog: ‘eet geen vette vis op de dagen rond de chemo’. Nu kreeg ik er nog een informatiesessie van de revalidatiediëtist bij. Die was overigens prima, daar niet van. Maar specifiek gericht op de chemofase en exclusief voor ons als chemofitnessers. Dus niet voor al die andere (borst)kankerpatiënten en alle andere behandelfasen.
Een enkeling van mijn lotgenootjes kwam bij de diëtist terecht vanwege ongewenst gewichtsverlies. Want alleen dan word je volgens het protocol doorverwezen. Maar de gemiddelde borstkankerpatiënt komt juist in gewicht aan tijdens de behandeling (Basen-Engquist et al, 2020; Hwa Jung, 2020). Dat lijkt een blinde vlek, die ook nog eens gebagatelliseerd wordt door niet alleen Nederlandse gezondheidsprofessionals (De Kruif et al, 2019), maar die ook elders in de wereld tot onvrede over de diëtistische begeleiding leidt (Kwok et al, 2014). En voedingsdilemma’s zijn er genoeg, zeker wanneer mr. Google, welwillende vrienden en gezondheidsprofessionals elkaar tegenspreken in hun visies en adviezen.
Vasten tijdens chemo
Een ander lotgenootje ging daadwerkelijk vasten tijdens haar chemotherapie. Of het bij haar hielp, zal ze nooit weten. Ze kan haar situatie namelijk niet vergelijken met de situatie waarin ze niet ging vasten. Al voordat het boek Kankervrij uitkwam, lees ik dat de wetenschap vasten afraadt wegens onvoldoende bewijs (voedingenkankerinfo.nl). Maar het bewijs dat er al wél is, ziet er positief uit, zowel als het gaat om beperking van de bijwerkingen als om verhoging van de effectiviteit van de chemotherapie. Nu kan ik als professional dergelijke onderzoeksresultaten prima interpreteren, maar hoe ziet een willekeurige patiënt het verschil tussen voorzichtig en overtuigend bewijs?
En dat is precies is het punt waar de wegen van wetenschappers en goeroes elkaar scheiden. De wetenschapper wacht, terecht, tot er overtuigend bewijs is. Ondertussen borduurt de goeroe voort op de eerste voorzichtige resultaten en maakt er een pakkend, en ogenschijnlijk onderbouwd, verhaal van. Al dan niet door de ogen te sluiten voor andersoortige resultaten. Beiden zijn uitersten. Tussen deze uitersten zit een groot grijs gebied. Een gebied van hoop voor veel kankerpatiënten. Een gebied dat weinig risicovol lijkt, want ‘het is maar voeding’.
Meer voedingsvoorlichting bij borstkanker
Ik pleit dan ook voor een standaard voedingsvoorlichting voor borstkankerpatiënten. Niet zozeer over de wetenschappelijke consensus, maar juist over de dilemma’s en hoe je als patiënt je keuze, samen met je behandelaars, kunt maken welke voeding voor jou passend is. Om mijn woorden om te zetten in daden, heb ik contact gelegd met de afdeling diëtetiek van mijn ziekenhuis. Helaas gooit corona tijdelijk roet in ons eten. Over corona gesproken, ik ben ook erg benieuwd wanneer het boek ‘Coronavrij’ uitkomt.
Odette Bruls, Lecturer Marketing at Tilburg University and Owner buro KAAS (knowdlege sharing in education and journalism).
Referenties
Basen-Engquist, K. M., Raber, M., Carmack, C. L., Arun, B., Brewster, A. M., Fingeret, M., Schembre, S. M., Harrison, C., Perkins, H. Y., Li, Y., Song, J., Chen, M., & Murray, J. L. (2020). Feasibility and efficacy of a weight gain prevention intervention for breast cancer patients receiving neoadjuvant chemotherapy: a randomized controlled pilot study. Supportive care in cancer : official journal of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer, 10.1007/s00520-020-05411-2. Advance online publication.
Cortvriendt, W. (2020). Kankervrij. (1e ed.). Hilversum, Nederland: Uitgeverij Lucht.
de Kruif, J., Scholtens, M. B., van der Rijt, J., de Boer, M. R., van den Berg, M., de Vries, Y. C., Winkels, R. M., Visser, M., Kampman, E., & Westerman, M. J. (2019). Perceptions of Dutch health care professionals on weight gain during chemotherapy in women with breast cancer. Supportive care in cancer: official journal of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer, 27(2), 601–607.
Jung, G. H., Kim, J. H., & Chung, M. S. (2020). Changes in weight, body composition, and physical activity among patients with breast cancer under adjuvant chemotherapy. European journal of oncology nursing : the official journal of European Oncology Nursing Society, 44, 101680. https://doi.org/10.1016/j.ejon.2019.101680
Kwok, A., Palermo, C., & Boltong, A. (2015). Dietary experiences and support needs of women who gain weight following chemotherapy for breast cancer. Supportive care in cancer: official journal of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer, 23(6), 1561–1568. https://doi.org/10.1007/s00520-014-2496-5
Voedingenkankerinfo.nl (z.d.). Helpt vasten bij chemotherapie? Geraadpleegd op 17 november 2020 van https://www.voedingenkankerinfo.nl/kan-vasten-de-groei-van-een-tumor-beinvloeden/
Want, van der, E., Postma, E.M., Holverda, M., Postema, H., Menkveld-Beukers, M., & Witteman, B.J.M. (2020). Hoe ervaren patiënten voedingsadvies tijdens de behandeling van kanker? Voeding & Visie (33)18-22.
Dank voor je column Odette.
In ons ziekenhuis hebben we samen met de manager oncologie en de medisch manager verkend hoe de diëtist in het beginstadium (diagnose, zonder klachten) al betrokken kon worden in het behandeltraject. Helaas bleek dit financieel niet haalbaar als je dit voor alle kankergroepen wilt doen. Tenslotte kan een ziekenhuisdietist niet “declareren”, en wordt zij betaald uit de zgn overhead, de overgebleven gelden uit de DBC. Dit houdt veel innovaties tegen, diëtisten in het ziekenhuis komen om in het werk en kunnen er niet even wat bij doen. En zolang het behandeltraject in het ziekenhuis plaatsvindt, is het onlogisch (M.i.) om dit deel in de 1e lijn te doen.
Ter overweging: is een “voedingsadvies” sowieso niet te algemeen? Evenals “lifestyle”advies, het lijkt me overigens dat een eiwitverrijkt dieet daar niet onder valt. Maar dat is semantiek, een andere discussie waard.
[…] 2019 geconfronteerd met borstkanker en vertelde welke invloed dat had op haar leven op dat moment. Als diëtist keek zij natuurlijk met een andere bril naar de diëtistische behandeling van zichzelf en die van haar lotgenoten waar zij tijdens het behandeltraject mee in aanraking kwam. […]