Gezond eten en MS: leren door te experimenteren

Sinds 2016 onderzoekt Stichting MS-Anders de relatie tussen voeding en multiple sclerose (MS). Al meer dan 600 patiënten deden mee aan een speciaal voedingsprogramma. In drie maanden tijd voelen de meesten zich opmerkelijk beter: de intensiteit van klachten en vermoeidheid nemen af.

Multiple sclerose (MS) is een chronische aandoening van het centrale zenuwstelsel. De ziekte wordt beschouwd als een auto-immuunziekte: het afweersysteem tast de beschermlaag rond de zenuwcellen aan, waardoor zenuwprikkels niet altijd meer (tijdig) aankomen op hun bestemming. Ook kan ‘kortsluiting’ optreden, wat leidt tot ontstoken weefsels. Hierdoor ontstaan gedurende korte of langere tijd klachten als extreme vermoeidheid, cognitieve problemen, verlies van coördinatie, gevoelloosheid en verlamming. Ongeveer één op de duizend Nederlanders heeft hiermee te maken: ca. 17.000 in totaal. De ziekte treft vooral jonge mensen tussen 20 en 50 jaar en komt tweeënhalf keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Voedingsprogramma

MS wordt behandeld met medicijnen. Die zijn bedoeld om opflakkeringen – waarbij de ziekte erger wordt – te voorkomen en verslechtering af te remmen. Genezing is echter niet mogelijk. Om de kwaliteit van leven te verbeteren, kan leefstijl, waaronder voeding, deel uitmaken van het behandelplan, al maakt dit nog geen deel uit van het officiële behandelprotocol bij MS.

“In de praktijk is voeding, anders dan roken, bij veel artsen nog een blinde vlek,” vertelt diëtist Marian Noordam, die verbonden is aan Stichting MS-Anders. “Tegelijkertijd willen patiënten graag weten wat ze op dit gebied kunnen doen. Er bestaan al wel langere tijd zogenoemde MS-diëten, zoals dat van de Australische arts George Jelinek en dat van de Amerikaanse dokter Terry Wahls, die zelf MS kreeg en voor zichzelf een voedingsplan ontwierp. Voor veel mensen zijn die diëten een té grote stap, omdat hele groepen basisvoedingsmiddelen worden weggelaten. Ook geven ze op sommige punten tegengestelde adviezen.”

Stichting MS-Anders nam daarom het initiatief voor een programma dat patiënten in staat stelt te ervaren wat het effect is van gezonder eten. Voeding Leeft, onder meer bekend van het eetprogramma voor patiënten met diabetes type 2, ontwikkelde hiervoor het programma Anders Eten bij MS, waarbij patiënten drie maanden anders eten dan ze gewend zijn. In 2016 begon een experiment met vier groepen van 50 deelnemers, in samenwerking met een voedingsdeskundige, coach en ergotherapeut. In totaal zijn 11 groepen gestart in 2016, 2017 en 2018. Nieuwe kick-startdagen voor 2019 zijn in voorbereiding. De belangstelling is zo groot, dat er inmiddels een wachtlijst is.

Uitgangspunten

Het programma is grotendeels gebaseerd op de uitgangspunten van de Gezondheidsraad, aangepast aan de wetenschappelijke inzichten over MS in relatie tot het westerse eetpatroon (Leszek,2016; Lauer,2010; Paolo,2015). Het doel is laaggradige ontstekingen te voorkomen of te verminderen, het immuunsysteem tot rust te brengen en het darmmicrobioom beter in balans te krijgen. In de darmwand zitten miljoenen zenuwcellen, die in verbinding staan met de hersenen. Het idee is dat als de darmen gezond zijn, dat ook goed is voor de werking van de hersenen.

Uitgegaan wordt van drie maaltijden per dag die goed verzadigen. Verder wordt gekozen voor zoveel mogelijk verse, onbewerkte voedingsmiddelen. Voor toegevoegde suiker is de norm conform het WHO-advies maximaal 25 gram per dag voor vrouwen en 35 gram voor mannen. Voor groente en peulvruchten wordt 350-400 gram per dag aangehouden, met daarnaast één tot twee stuks fruit: liefst gewoon uit de hand en met schil. Veel aandacht is er, met het oog op de darmmicrobiota, voor pro- en prebiotisch eten, in de vorm van groente, zure melkproducten zoals yoghurt en kwark, en boerenkaas, gemaakt van rauwe melk.

Binnen het eetprogramma is plantaardig eten de basis, aangevuld met volle zuivel en onbewerkte vis, gevogelte en vlees, ei of wat kaas. Elke maaltijd bestaat dus uit veel groenten en/of peulvruchten, noten, zaden en een matige hoeveelheid volkoren granen. De lunch bestaat met name uit maaltijdsalades en/of soepen aangevuld met wat brood. Het advies is één tot twee keer per week vette vis te eten. Ook noten en extra vierge olijfolie zorgen voor goede vetten. Bakken en braden kan in roomboter, als relatief onbewerkt product. Verder wordt er in de keus voor voedingsmiddelen rekening mee gehouden dat MS-patiënten vaker tekorten hebben aan magnesium, selenium, foliumzuur en vitamine B12.

Uitvoering

De uitvoering van het programma is in handen van Voeding Leeft, MS-Anders faciliteert de organisatie, bijvoorbeeld door de locaties te kiezen. De patiënt draagt 75 euro bij voor deelname, de rest wordt betaald door MS-Anders. Bij de start is gebruik gemaakt van een eenmalige subsidie van het Innovatiefonds.

Het programma begint met een ‘kick-start’. Op deze dag krijgen deelnemers de theorie uitgelegd en volgen ze workshops, waarbij ze leren over de effecten van voeding op hun ziekte en hun welbevinden. Er wordt samen gegeten en voor thuis krijgen ze een werkboek mee met uitleg over bijvoorbeeld het lezen van etiketten, menu’s voor vier weken, recepten en veel praktische tips. De ingrediënten zijn goed verkrijgbaar en de bereiding eenvoudig. Belangrijk, want mensen met MS hebben geen energie om urenlang in winkels te dwalen. Ook hebben ze vaak een beperkte handfunctie.

Na de kick-start gaan de deelnemers drie maanden zelf aan de slag met het programma, met halverwege een webinar. Via een besloten Facebookgroep kunnen mensen contact houden, en elkaar helpen en inspireren. Sinds kort worden buddy’s uit de eerste groepen ingezet als er ervaringsdeskundige voor nieuwe deelnemers. De voedingscoach van Voeding Leeft leest mee om te reageren op vragen. De diëtist begeleidt patiënten die maatwerk nodig hebben, bijvoorbeeld omdat ze sterk afvallen, darmproblemen of een allergie hebben.

Bij de gezamenlijke afsluiting draait het om de vraag wat het programma heeft opgeleverd. De meeste deelnemers voelen zich veel beter, al geldt dat niet voor iedereen. Vaak spelen gebeurtenissen in het leven daarbij een rol. Bekend is bijvoorbeeld dat stress een trigger is bij MS. Deelnemers vullen vooraf en na drie maanden een online vragenlijst in. Een half jaar later, dus negen maanden na de start van het programma, doen ze dit nog een keer.

Gemotiveerd

Tijdens het programma, dus in de eerste drie maanden, wordt deelnemers gevraagd de richtlijnen volledig na te leven. Daarna kunnen ze af en toe de touwtjes iets laten vieren, zodat ze het eetpatroon ook op lange termijn vol kunnen houden. De motivatie is doorgaans goed: patiënten willen graag weten wat ze zelf kunnen doen om hun klachten te verminderen, naast het gebruik van medicijnen die bijwerkingen kunnen hebben. Noordam: “Er is enorme honger naar kennis over anders, gezonder eten.” Belangrijk is dat de patiënt als gelijkwaardig wordt gezien. Deelnemers begeleiden, uitdagen en prikkelen hoort erbij, maar er is sprake van een samenwerking. Elke keer stelt Voeding Leeft de inhoud en uitvoering van het programma iets bij op basis van de feedback.

Duidelijk is dat Anders Eten effect heeft op de kwaliteit van leven bij MS, ondanks de beperkingen van de ziekte. In opdracht van Stichting Voeding Leeft en Stichting MS-Anders heeft het Louis Bolk Instituut een effectevaluatie uitgevoerd naar de experimentele fase van het programma, van september 2016 tot en met juni 2017 (Battjes,2017). De deelnemers gaven aan meer groente en fruit, peulvruchten en meer verse en onbewerkte producten te zijn gaan eten, óók na afloop van het programma. Ze beoordeelden het programma positief, al vond een deel dat het maken van de recepten hen veel tijd en energie kostte. De ervaren kwaliteit van leven was verbeterd. De meeste mensen ervoeren een positief effect op energieniveau, spijsvertering, stoelgang, slaap en concentratie. Ook zeiden ze zich vrolijker te voelen.

De volgende stap is wetenschappelijk onderzoek. Marian Noordam: “We weten dat anders eten gezondheidswinst oplevert, maar heeft het ook effect op het ziekteproces bij MS zelf?” Er wordt momenteel gezocht naar mogelijkheden voor financiering.

Meer informatie

Meer informatie is te vinden op https://voedingleeft.nl en www.AndersEtenbijMS.nl. Op deze websites, www.ms-anders.nl en YouTube zijn ook interviews te zien met deelnemers van het programma. Verder besteedde het tv-programma Dokter van Morgen (AVROTROS) hier op 15 januari 2019 een aflevering aan. Op https://voedingleeft.nl staan alle programma’s van Voeding Leeft bij elkaar.

Karin Lassche

De 12 uitgangspunten van het programma Anders Eten bij MS:

1. Eet onbewerkt, vers en gevarieerd. Diepvries is de tweede goede keus.
2. Ga voor langzaam opneembare koolhydraten, zoals volkoren granen en peulvruchten.
3. Ga voor groenten, fruit en peulvruchten, noten, zaden, pitten.
4. Eet je darmen gezond.
5. Eet ontstekingsremmend voedsel: o.a. extra vierge olijfolie en groenten in alle kleuren van de regenboog.
6. Vitamine D is belangrijk: check of en zo ja hoeveel suppletie nodig is.
7. Kies voor (vette) vis.
8. Elke dag vlees is niet nodig.
9. Eet voeding rijk aan selenium (vis, schaal- en schelpdieren), mangaan (havermout, spinazie), zink (oesters, eidooiers, vlees, champignons), magnesium, foliumzuur en vitamine B12.
10. Drink voldoende.
11. Eet drie maaltijden per dag; zo min mogelijk tussendoortjes.
12. Geniet!

Op 10 december 2019 vindt het achtste Multi­disciplinaire symposium MS (MSMS2019) plaats. Hier zal ook aandacht zijn voor voeding. Kijk voor meer informatie op msms.nl.

Referenties

1. Leszek, J. et al (2016) Inflammatory Mechanisms and Oxidative Stress as Key Factors Responsible for Progression of Neurodegeneration: Role of Brain Innate Immune System. CNS Neurol Disord Drug Targets 15(3):329-36. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26831258
2. Lauer, K. (2010) Environmental risk factors in multiple sclerosis. Expert Rev Neurother Mar;10(3):421-40. doi: 10. 1586/ern. 10.7. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20187864.
3. Paolo R., Rocco R. (2015) Nutrition Facts in Multiple Sclerosis. American Society for Neurochemistry DOI: 10.1177/1759091414568185
4. Battjes-Fries M. et al (2017) MSc. Anders Eten met MS – Eindrapportage van de pilot Anders Eten Experiment, Louis Bolk Instituut.