Nieuwe behandeling cystic fibrose patiënten geeft toename lichaamsgewicht

Cystic fibrosis (CF) is een aandoening waarbij de behandeling voorheen symptomatisch gericht was. Inmiddels is er nieuwe medicatie (CFTR-modulatoren) waarmee de oorzaak wordt aangepakt. Deze medicatie leidt echter tot stijging van het lichaamsgewicht. Maudy Khouw heeft in haar afstudeeronderzoek aan Haagse Hogeschool/Erasmus MC gekeken naar de verandering in lichaamssamenstelling van CF-patiënten die met deze medicatie behandeld worden. Zij werd derde bij de uitreiking van de NVD-Scriptieprijs 2022.

Modulatoren

Voorheen was de levensverwachting van CF-patiënten ongeveer 40 jaar. De dieetbehandeling was onder andere gericht op het behandelen van ondergewicht en gastro-intestinale klachten. Hierdoor werd er een hoog calorie- vezel-, en vochtrijk voedingsadvies van kinds af aan geadviseerd. Met de gewichtsstijging door de modulatoren is er een andere dieetbehandeling nodig aangezien de levensverwachting met de komst van de modulatoren ook omhoog is gegaan en men gezond oud wil worden. Dit onderzoek is een eerste stap geweest in het in kaart brengen van de verandering in lichaamssamenstelling nadat CF-patiënten van het Erasmus MC begonnen met de CFTR-modulatoren Kalydeco, Orkambi, Symkevi en Kaftrio.

Waarom dit onderzoek?

Cystic fibrosis is een aandoening waarbij voorheen de behandeling symptomatisch gericht was. Sinds de komst van CFTR-modulatoren, kan de oorzaak worden aangepakt (1). Kalydeco, Orkambi, Symkevi en Kaftrio zijn in compassionate use gebruikt bij de behandeling van CF-patiënten in het Erasmus MC Rotterdam. Echter, na de start zagen diëtisten een stijging in het lichaamsgewicht, maar hoe deze verandering plaatsvond was onduidelijk. In dit onderzoek is gekeken naar de verandering in lichaamssamenstelling.

Met observationeel retrospectief dossieronderzoek is een database gecreëerd van 185 CF-patiënten met de volgende gegevens: CF-mutatietype, CFTR-modulator gebruik, antropometrische gegevens uit DEXA-scans en de BMI. Naast het dossieronderzoek is een interview gehouden met een longarts die betrokken was bij de Vertex-studies in het EMC. Vertex Pharmaceuticals is de ontwikkelaar van de CFTR-modulatoren. In SPSS zijn alle gegevens geanalyseerd met behulp van beschrijvende statistiek, een Paired Samples T-Test en de Pearsons r correlatie. De resultaten uit dit onderzoek zijn gebruikt om twee beroepsproducten te ontwikkelen die gebruikt kunnen worden door de beroepspraktijk.

Toename lichaamsgewicht

Uit de database blijkt dat het lichaamsgewicht van de CF-patiënten gemiddeld steeg met 3,5 kg in een periode van drie jaar gebruik van de modulatoren Kalydeco, Orkambi, Symkevi en Kaftrio. Daarnaast steeg de BMI met 1,0 kg/m2. De vetmassa steeg gemiddeld met 2,65%, maar wat opviel is dat de vetvrije massa index daalde met 0,26 kg/m2. Tussen het lichaamsgewicht en de vetmassa en het lichaamsgewicht en de VVMI is een zwakke positieve correlatie gevonden.

Relevantie voor de diëtetiek

Uit het interview met de longarts kwam naar voren dat de komst van de CFTR-modulatoren niet alleen relevant is voor de longgeneeskunde, maar ook voor de diëtetiek afdeling. Voorheen was de levensverwachting ongeveer 40 jaar en was de dieetbehandeling onder andere gericht op ondergewicht en gastro-intestinale klachten. Hierdoor werd er een hoog calorie- vezel-, en vochtrijk voedingsadvies van kinds af aan geadviseerd.
Met de gewichtsstijging door de modulatoren is er een andere dieetbehandeling nodig aangezien de levensverwachting met de komst van de modulatoren ook omhoog is gegaan en men gezond oud wil worden. Daarbij is het ook van belang om te onderzoeken waar deze stijging in lichaamsgewicht vandaan komt: het dieet, een veranderd metabolisme, verbeterde longfunctie of omdat het voedsel beter wordt opgenomen door een verbeterde pancreasfunctie. Dit onderzoek is daarom volgens de longarts een goede eerste stap naar vervolgonderzoek aangezien de Vertex-studies die gepubliceerd zijn vooral gericht waren op de longfunctie, exacerbatie frequentie en veiligheid.
Door Engelen et al. is aangetoond dat een gezond gewicht zorgt voor een verbetering in longfunctie en inspanningstolerantie. Hierdoor kunnen CF-patiënten langer sporten en dus spiermassa opbouwen (2). Vanwege de korte tijdsduur van dit onderzoek en het gebrek aan meetgegevens op gebied van activiteitsniveau, is hier geen onderzoek naar gedaan. Daarnaast kan in de periode van 2020 tot 2022 een stop van fysiotherapie en sportschool bezoeken hebben plaatsgevonden als gevolg van de COVID-19-pandemie.

Database

Met dit onderzoek is een database ontwikkeld aan de hand van de patiëntendossiers en een poster ontworpen. De database kan worden aangevuld met nieuwe meetgegevens van CF-patiënten om zo een grotere onderzoekspopulatie voor vervolgonderzoek te kunnen includeren. De poster met de eerste resultaten is ontworpen om meer aandacht te geven aan de verandering in lichaamssamenstelling voor de dieetbehandeling en kan gebruikt worden tijdens symposia. Voor vervolgonderzoek wordt aangeraden om externe factoren zoals voedingsinname en activiteitsniveau mee te nemen. Daarnaast zal later onderzoek ook de patiënten die in 2022 gestart zijn met Kaftrio kunnen worden meegenomen. Als laatste kan ter controle op de betrouwbaarheid van de resultaten CF-patiënten met een zeldzame mutatie of overgevoeligheid voor de modulatoren worden meegenomen als controlegroep die geen behandeling met de modulatoren ontving.

Literatuur
1 Rafeeq MM & Murad HAS. Cystic fibrosis: current therapeutic targets and future approaches. Journal of Translational Medicine 2017:15(1):84.
2 Engelen MP, Schroder R, Van der Hoorn K, Deutz NE, & Com G. Use of body mass index percentile to identify fat-free mass depletion in children with cystic fibrosis. Clinical Nutrition 2012: 31(6):927–933.

Maudy Khouw, 19 december 2022