Supermarkten moeten gezonde keuzes meer promoten

Waarom is het zo moeilijk om de omgeving van supermarkten zodanig in te richten dat gezonde keuzes meer worden gestimuleerd? Systeemwetenschapper Cédric Middel, die promoveert aan de Vrije Universiteit Amsterdam, wijt het aan ‘starre overtuigingen en perverse prikkels’ waardoor het huidige voedselsysteem muurvast zit.

Ongezonde supermarktomgevingen

Supermarkten zien het belang wel van een gezondere omgeving, maar de commerciële risico’s worden gezien als te groot, waardoor supermarkten op elkaar wachten met de eerste grote stap.
In zijn onderzoek keek Middel naar welke onderdelen in het voedselsysteem ongezonde supermarktomgevingen creëren, en hoe je deze onderdelen zou kunnen veranderen. Hiervoor analyseerde hij eerdere onderzoeken die zijn uitgevoerd naar het creëren van gezonde supermarktomgevingen, maar waar de pogingen stuk liepen. Daarnaast nam hij het Nederlandse voedselsysteem onder de loep door historische bronnen te raadplegen, en interviews te houden met stakeholders uit het voedselsysteem.

Winst en groei

De uitkomsten laten zien dat een aantal gecombineerde onderdelen van het voedselsysteem in de weg naar een gezondere supermarktomgeving belemmeren. Allereerst zijn supermarkten commerciële bedrijven die winst en groei najagen. ‘Hun manier van denken en werken is dus geoptimaliseerd rondom het promoten van producten die goed verkopen, en veel winstmarge hebben’, zegt Middel.

Bewerkte producten meer gepromoot

Ten tweede worden bewerkte producten, van grote merken, veel meer gepromoot dan onbewerkte producten, van individuele producenten. Hierdoor zijn deze producten vaak populairder, wat de supermarkt drijft om meer op deze producten te focussen. Dit vorm een zelfversterkende cirkel, waarbij ongezonde producten meer aandacht krijgen, en steeds efficiënter geproduceerd en gepromoot worden, wat ze populairder en goedkoper maakt.

Concurrentie

Als laatste zorgt de enorme concurrentie tussen supermarkten ervoor dat er weinig ruimte is om andere verkoopstrategieën te proberen. Hierdoor blijft volgens Middel de focus liggen op de ‘bekende en bewezen succesvolle’ ongezonde producten.

Gezonde keuzes promoten

Met deze input zette Middel vervolgens een samenwerking op met een Nederlandse supermarktketen om strategieën te ontwikkelen die gezondere producten promoten. Deze strategieën zijn in zes winkels van deze keten in de praktijk gebracht voor de duur van een jaar, waarna uitvoerig is geëvalueerd en bijgestuurd. De uitkomsten van dit experiment zijn gedeeld met stakeholders uit het Nederlandse voedselsysteem, die gezamenlijk een routekaart hebben opgesteld om op grotere schaal de supermarktomgeving gezonder in te richten.

Daarnaast deelt Middel het volgende: ‘Om de huidige situatie te doorbreken, waarin commercie de overhand heeft, is ook sturing vanuit de overheid nodig. Dat kan bijvoorbeeld door subsidiëring aan de productiekant, of verlagingen van de BTW, waardoor de winstmarge op dezelfde consumentenprijs groter wordt. Daarnaast zou de reclame voor ongezonde producten (nog meer) aan banden gelegd kunnen worden. Ten derde moeten de gezondheidskosten van ongezonde producten beter vertegenwoordigd worden in hun prijs, bijvoorbeeld met de bekende suikertaks, die al in andere landen is geïntroduceerd. Dit soort belastingen zouden subsidies op gezondere producten kunnen bekostigen, of kunnen bijdragen aan de ziektekosten waar ongezonde producten aan bijdragen.’ Uiteindelijk gaat het erom dat ‘het produceren en verkopen van gezonde producten meer moet lonen dan ongezonde producten.’

Chronisch ziek door ongezonde eetgewoonten

Waarom is het dan zo belangrijk dat supermarkten een gezondere omgeving worden? Dat heeft te maken met de link tussen ongezonde eetgewoonten en chronische ziekten. Ongezonde eetgewoonten dragen bij aan allerlei chronische ziekten, zoals diabetes, hart-en-vaat ziekten, en kanker. Deze ziekten zijn een grote last voor de patiënt, en vormen ook nog een aanzienlijk deel van alle zorgkosten. Consumenten lijken in een supermarktomgeving met prikkels als ‘goedkoop’ of ‘kant-en-klaar’ het maar lastig te vinden om gezondere keuzes te maken. De keuze voor bewerkte (ongezonde) producten is dan snel gemaakt. Tenzij ze daar dus bij geholpen worden door een omgeving die meer gezonde keuzes stimuleert.

Meer informatie over het proefschrift: ‘Health (f)or Profit?’.
Nieuwsbericht: Wetenschapsnieuwsbericht VU Amsterdam, 11 september 2023