Vrouwen die vegetarisch eten en zwaar menstrueren hebben kans op ijzertekort

Vrouwen die vegetarisch eten en zwaar menstrueren kunnen een tekort krijgen aan ijzer. Dat stelt voedingsonderzoeker Hans Verhoef, universitair hoofddocent Humane Voeding en Gezondheid aan de Wageningen Universiteit. Een ijzertekort leidt tot vermoeidheid en bloedarmoede. Bloedarmoede tijdens de zwangerschap geeft meer kans heeft op een laag geboortegewicht en vroeggeboorte. Hij pleit voor het regelmatiger bepalen van de ijzerstatus en medicatie om de menstruatie verminderen.

Bloedarmoede

Verhoef richt zijn onderzoek op het micronutriënt ijzer. Door onze moderne levensstijl krijgen met name vrouwen vaak te maken met een tekort hieraan. En dat terwijl ijzer een belangrijke rol speelt in het lichaam. Het vervoert zuurstof in het bloed en levert dit af bij alle organen. Daarnaast helpt ijzer zuurstof op te slaan in spieren. Een tekort aan ijzer leidt tot bloedarmoede. Het gevolg? Vermoeidheid, duizeligheid en kortademigheid. “Voor zwangere vrouwen kan het in extreme gevallen zelfs dodelijke gevolgen hebben”, zegt Verhoef.

Graanproducten remmen ijzeropname

Het feit dat bloedarmoede vaak voorkomt, heeft te maken met de moderne levensstijl. Onze lichamen hebben zich evolutionair nog niet aangepast aan ons huidige dieet. In de tijd van de jagers en verzamelaars aten onze voorouders vooral fruit en vlees. “Vlees is een goede bron van ijzer en de vitamine C in fruit bevordert de ijzeropname”, vertelt Verhoef.

Vegetarische voeding

Steeds meer mensen gaan minder of geen vlees eten. Hoewel Verhoef dat een mooie ontwikkeling vindt, heeft het ook gevolgen voor de gezondheid. Vegetariërs eten meer graanproducten en daarin zitten stoffen die de opname van ijzer in het lichaam remmen. Ze krijgen dus minder ijzer binnen via het dieet en wat er vanuit plantaardige bronnen binnenkomt, neemt het lichaam niet goed op. Graanproducten zoals brood, pasta en meel bevatten een stofje (fytinezuur) dat bindt aan ijzer. Het lichaam neemt het ijzer daardoor minder goed op.

Menstruatie en ijzertekort

Dat heeft te maken met de menstruatie. Een vrouw verliest dan in enkele dagen gemiddeld 40 milliliter bloed. Maar bij sommige vrouwen loopt dat op tot 100 of zelfs 200 milliliter bloed. “Dat is alsof je elke maand een bloeddonatie doet”, zegt Verhoef. Ook dat was in de oertijd anders. Omdat vrouwen toen meer kinderen kregen en dus vaker zwanger waren of borstvoeding gaven, menstrueerden ze grofweg 160 keer in hun leven. De moderne vrouw moet er 400 keer aan geloven.

Bevolkingsonderzoek

Dat veel vrouwen in Europa en ook in Nederland een ijzertekort hebben, weten artsen en onderzoekers wel. Maar om welke aantallen het precies gaat, is onbekend. In Nederland meten we namelijk niet systematisch het gehalte micronutriënten bij de bevolking; een bevolkingsonderzoek zou daar inzicht in bieden. Ook is er weinig aandacht voor menstruatie en hoe zwaar vrouwen menstrueren. Waarom de wetenschap daar zo weinig interesse in toont, is voor Verhoef een raadsel. “Als mannen dit probleem hadden, was het al lang bestudeerd”, zegt hij.

Wel doet het RIVM onderzoek naar de inname van micronutriënten, maar dat zegt volgens Verhoef te weinig over mogelijke tekorten bij mensen. Het lichaam neemt immers lang niet alle microvoedingsstoffen op. Daarom pleit de voedingswetenschapper voor regelmatige metingen bij Nederlanders. “We kunnen op dit gebied leren van ontwikkelingslanden”, zegt Verhoef. “Daar houden ze het gehalte micronutriënten veel beter bij. Met zulke metingen stellen we niet alleen vast hoe groot het probleem in Nederland is, maar ook hoe het verandert over de tijd.”

Gevaren van bloedarmoede

Bloedarmoede wordt overigens wel bepaald tijdens zwangerschappen, omdat er in die periode ook bloed naar de baby en placenta gaat, en moeders daardoor een grotere kans hebben op bloedarmoede. Artsen meten de ijzergehaltes in het eerste trimester en vlak voor de bevalling. Maar dat is ontoereikend, vindt Verhoef. “Veel vrouwen hebben nauwelijks ijzervoorraden bij aanvang van de zwangerschap. Zij hebben dan misschien nog geen bloedarmoede in de eerste dertien weken van de zwangerschap, maar in week dertig wel.” Tegen die tijd is de bloedarmoede al ver ontwikkeld, waardoor de baby meer kans heeft op een laag geboortegewicht en vroeggeboorte. Bovendien levert het gevaar voor de moeder; doordat haar bloed verdunt, verliest ze meer bloed tijdens de bevalling, met mogelijk dodelijke gevolgen.

Menstruatie verminderen

IJzertekort is relatief eenvoudig te verhelpen met ijzersupplementen, die verkrijgbaar zijn in supermarkten en drogisterijen. Verhoef en zijn collega’s onderzoeken daarnaast andere middelen om ijzerdeficiëntie te voorkomen. “Dat kan door de menstruatie te verminderen”, verklaart Verhoef. Er zijn aanwijzingen dat sommige ontstekingsremmers zoals ibuprofen niet alleen menstruatiepijn verlichten, maar ook bloedverlies verminderen. “Daar gaan mijn collega’s en ik nu verder onderzoek naar doen”, aldus Verhoef. Daarnaast zijn anticonceptiemiddelen, zoals de anticonceptiepil, ook een goede manier om menstruatie te remmen. Vrouwen kunnen die pil bijvoorbeeld doorslikken zonder stopweek en zo bloedingen verminderen.

Anticonceptie bij ijzertekort

Maar niet iedereen is daar voorstander van. “Mensen zien menstruatie als iets natuurlijks”, verklaart Verhoef. Een biologisch proces dat we niet moeten beïnvloeden. Daarop reageert de onderzoeker met het argument dat moderne vrouwen bijna drie keer zoveel menstrueren als hun voormoeders en dat de menstruatiecyclus die vrouwen nu doormaken juist onnatuurlijk is. “Het gaat mij niet om het medicaliseren van de menstruatie”, verduidelijkt Verhoef. “Ik vind het belangrijk dat vrouwen zelf moeten kunnen kiezen om hun menstruatie te beperken.”

Samenwerking verloskundigen en gynaecologen

Om precies die reden pleit Verhoef voor meer samenwerking met huisartsen, verloskundigen, gynaecologen en voedingskundigen. Kiest een vrouw voor anticonceptiemiddelen, dan draait het nu vrijwel uitsluitend om fertiliteitsbeperking, zegt de onderzoeker. En dat terwijl juist die middelen grote invloed hebben op ijzerdeficiënties. Koperspiraaltjes zorgen doorgaans voor een vijftig procent toename van bloedverlies, terwijl een hormoonspiraal leidt tot 96 procent minder bloeding. Daarover informeren artsen te weinig, vindt Verhoef.
Daarom start de Wageningse onderzoeker een samenwerking met gynaecologen. Voorlopig zijn de zorgen van Verhoef om vrouwen die zwaar menstrueren en vegetarisch eten nog niet voorbij, maar de onderzoeker hoopt dat er op deze manier meer aandacht komt voor ijzertekorten bij vrouwen. Zowel in Europa als daarbuiten.

Bron: nieuwsbericht WUR 16 oktober 2023, radiofragment NPO Radio1.