Welke voeding is gezond voor hart en bloedvaten én voor de planeet

Welke rol speelt voeding bij de preventie van hart- en vaatziekten? Welke voedingsstoffen, -producten en -patronen beschermen of verhogen het risico? En welke gevolgen heeft de keuze voor deze producten voor broeikasgasemissie, land- en watergebruik? Een overzichtsartikel met als titel ‘Optimal diet for cardiovascular and planetary health’ geschreven door prof. dr. W.M. Monique Verschuren , Jolanda M A Boer, Elisabeth H M Temme van het RIVM in de Education sectie van het wetenschappelijke tijdschrift Heart behandelt deze vragen.

Hart- en vaatziekten

Een gezond dieet is de basis van preventie van hart- en vaatziekten (CVD). Voedingsgewoonten beïnvloeden het cardiovasculaire risico, door een effect op de bloeddruk, bloedlipiden, obesitas, ontstekingen en endotheelfunctie. In de afgelopen decennia is de kennis over de componenten van een gezond voedingspatroon gegroeid. Aangezien er weinig gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken zijn, komt het meeste bewijs over dieet-ziekterelaties uit prospectieve cohortstudies, met inherente methodologische problemen, zoals meetfouten in de inname via de voeding en correlaties tussen voedingscomponenten. Toch zijn de basisprincipes van een gezond voedingspatroon zeker te schetsen. Aangezien de gemiddelde inname via de voeding in de meeste landen verre van optimaal is, is de potentiële gezondheidswinst groot, niet alleen voor HVZ, maar ook voor andere chronische ziekten.

Impact op milieu

Voeding heeft ook een grote impact op het milieu. Voedselproductiesystemen worden geassocieerd met ongeveer 25% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, 80% van het verlies aan biodiversiteit, 70% van de wateronttrekkingen voor irrigatie en 40% van het landgebruik. Daarom is het omgaan met milieu-uitdagingen ook een grote uitdaging voor het voedselsysteem, vooral wanneer rekening wordt gehouden met de verwachte groei van de wereldbevolking en de toenemende vraag naar vlees. De EAT-Lancet-commissie introduceerde onlangs ‘The Great Food Transformation’: een dringende oproep voor een transformatie van het hele voedselsysteem, van productie tot consumptie, om de totale milieu-impact van ons huidige en toekomstige voedselsysteem te verminderen. In dit artikel wordt voeding besproken in relatie tot zowel cardiovasculaire als planetaire gezondheid.

Rol voor de overheid en de voedingsindustrie

Dieet is meer dan het eten van aanbevolen hoeveelheden voedingsstoffen en voedingsmiddelen, omdat voeding ook een sociale en culturele betekenis heeft. Volgens de auteurs is het ook belangrijk om te beseffen dat voor mensen met een lage sociaaleconomische positie financiële aspecten een barrière kunnen zijn voor het aannemen van een gezonder en duurzamer dieet. Verse groenten en fruit zijn vaak relatief duur. Bovendien is het veranderen van voedingsgewoonten niet alleen een individuele uitdaging, maar ook een uitdaging voor onze samenleving. Onze voedselomgeving stimuleert overconsumptie, veroorzaakt de huidige obesitasepidemie en draagt bij aan onze ecologische voetafdruk. Beleidsmaatregelen, zoals een verbod op reclame en belasting op ongezond voedsel of het subsidiëren van gezonde voeding, zullen mensen helpen om gezondere en duurzamere keuzes te maken. De voedingsindustrie kan een belangrijke bijdrage leveren door het verlagen van zout, suiker en (trans-)verzadigd vetgehalte van producten (voedselherformulering). Een goed voorbeeld is het verlagen van het zoutgehalte van veel producten door de voedingsindustrie en de bijna totale eliminatie van transvetzuren. Op deze manier eten mensen gezonder zonder dat ze hun voedingsgewoonten hoeven te veranderen. Om de impact op het milieu te verminderen, zijn veranderingen in de hele voedselproductieketen nodig.
Kortom, mensen moeten worden opgeleid en ondersteund bij het veranderen van hun levensstijl, zodat de gezonde en milieuvriendelijke keuze voor hen de gemakkelijke keuze wordt. Daarnaast is een wereldwijde transformatie van het voedselsysteem nodig om de milieu-impact van onze voeding te verminderen.

Actuele voedingsaanbevelingen

Op basis van al het beschikbare bewijsmateriaal worden in het algemeen de volgende aanbevelingen gegeven door de huidige richtlijnen voor een gezond dieet:
• De inname van verzadigde vetzuren is goed voor minder dan 10% van de totale energie-inname, door vervanging door meervoudig onverzadigde vetzuren.
• Trans onverzadigde vetzuren worden zo min mogelijk geconsumeerd, bij voorkeur geen inname uit bewerkt voedsel en < 1% van de totale energie-inname uit natuurlijke transvetzuuroorsprong.
• <5 g zout per dag.
• 30-45 g vezels per dag, bij voorkeur uit volkorenproducten.
• ≥200 g fruit per dag (2-3 porties).
• ≥200 g groenten per dag (2-3 porties).
• Vis een keer per week, bij voorkeur vette vis.
• Alcoholgebruik beperkt tot 1 glas per dag (maximale inname van ethanol van 100 g/week).
• Met suiker gezoete frisdranken worden afgeraden; suiker moet minder dan 10% van de totale energie-inname zijn.
• 15-30 g ongesalde noten per dag.
• Verschuiving naar een plantaardig dieet, minder rood en bewerkt vlees.

Kernboodschappen in dit artikel zijn:

• Voeding is de hoeksteen van de preventie van hart- en vaatziekten: het beïnvloedt een groot aantal risicofactoren en metabole routes en is belangrijk voor gewichtsbehoud.
• Focus moet liggen op gezond voedsel en voedingspatronen, niet op enkele voedingsstoffen (er bestaat geen wondermiddel).
• Een leidend principe bij het maken van gezonde voedingskeuzes is om over te schakelen naar een plantaardig dieet en energierijke ultrabewerkte voedingsmiddelen te vermijden die rijk zijn aan zout, suiker en vet. Belangrijke componenten van een gezond dieet zijn: fruit, groenten, peulvruchten, noten, volle granen, vis, magere zuivel en plantaardige oliën.
• Een plantaardig dieet met beperkte hoeveelheden dierlijk voedsel, met behulp van lokale en seizoensgebonden producten, is goed voor de gezondheid van mens en planeet.
• Vermindering van voedselverspilling draagt bij aan het verminderen van de impact op het milieu.
• Dieetveranderingen zijn niet alleen de verantwoordelijkheid van het individu. Maatschappelijke en beleidsmaatregelen kunnen er sterk toe bijdragen dat de gezonde keuze de makkelijke keuze wordt, door onze voedselomgeving te verbeteren. De industrie kan bijdragen door ultrabewerkte voedingsmiddelen (minder suiker, zout, verzadigde en transvetzuren) te herformuleren.
• De huidige diëten zijn nog ver verwijderd van het optimale dieet, dus de potentiële gezondheidswinst is groot voor zowel mens als planeet.

Bron: Optimal diet for cardiovascular and planetary health (bmj.com)