Voedselonzekerheid en het glutenvrije dieet

Monique van Kemenade | Voeding & Visie Platform voor voeding en diëtetiek; praktijk en wetenschap | Jaargang 38, Nummer 1, Zomer 2025 | Pagina 6

Een recent onderzoek in Nederland onderzocht de prevalentie van voedselonzekerheid onder volwassenen met coeliakie (CeD) en niet-coeliakie glutengevoeligheid (NCGS) en de impact hiervan op hun leven (Smeets, 2024).

Voedselzekerheid kan worden gedefinieerd als het hebben van “fysieke en economische toegang tot voldoende, veilig en voedzaam voedsel om te voldoen aan de voedingsbehoeften en voedselvoorkeuren voor een actief en gezond leven” (Word Food Summit, 1996). Onderzoek naar voedselzekerheid was in het verleden vooral gericht op ontwikkelingslanden, maar de laatste jaren is er een toename van onderzoek naar voedselzekerheid in landen met een hoog inkomen. Met name de COVID-19-pandemie maakte door de wereldwijde voedseltekorten, hogere voedselprijzen en inkomensverlies voedselonzekerheid zichtbaarder (Carrillo-Álvarez, 2021).

Dit onderzoek naar voedselonzekerheid bij het glutenvrije dieet werd uitgevoerd tussen juni en november 2023. Deelnemers werden geworven via de nieuwsbrief van de Nederlandse Coeliakie Vereniging en sociale media. De anonieme online vragenlijst was toegankelijk voor deelnemers van 18 jaar of ouder met zelfgerapporteerde coeliakie (CeD) en niet-coeliakie glutengevoeligheid (NCGS), die een glutenvrij dieet volgden. De vragenlijst bevatte onder andere vragen over sociaal demografische factoren, leefstijlfactoren, financiële factoren en ervaringen met het volgen van een glutenvrij dieet. Ook werd de voedselonzekerheidsstatus bepaald met de vertaalde USDA 6-item Short Form of the Food Security Survey Module (USDA, 2012).

Van 548 deelnemers (90% vrouw, 87% CeD en gemiddeld 44,7 ± 14,6 jaar) kon de vragenlijst worden geanalyseerd. Aanvullend werden acht mensen met CeD/NCGS én een lage voedselonzekerheid geïnterviewd.

De kwaliteit van het voedingspatroon werd beoordeeld door een korte voedselfrequentie vragenlijst (FFQ) en vergeleken met de aanbevelingen van de Gezondheidsraad en het Voedingscentrum. De FFQ bestond uit vragen over 13 productgroepen, waaronder groenten, fruit, peulvruchten, ongezouten noten, vis, graanproducten, zuivel, thee, koffie, oliën en vetten, suikerhoudende dranken, hartige- en zoete snacks.

Van de deelnemers ervaarde 23% voedselonzekerheid, waarbij 10% aangaf een zeer lage voedselzekerheid te hebben. Voedselonzekere deelnemers waren jonger, verdienden minder en waren lager opgeleid vergeleken met voedselzekere deelnemers. Deelnemers met een zeer lage voedselzekerheid hadden ook een voedingspatroon met een significant lagere voedselkwaliteit.
In de interviews rapporteerden voedsel­onzekere deelnemers moeilijkheden op het gebied van vaardigheden (gebrek aan kennis of kunde om een glutenvrij dieet te volgen), sociale omstandigheden (uitdagingen bij sociale gelegenheden of etentjes), middelen (beperkte toegang tot glutenvrije producten door financiële beperkingen) en verkrijgbaarheid van glutenvrije voedingsmiddelen. Bij het uiteten gaan werd benoemd, dat het altijd nodig is om van te voren uit te zoeken of er glutenvrije opties zijn, dat er vaak maar weinig glutenvrije opties beschikbaar zijn, en slechte ervaringen met kruisbesmetting. In sociale situaties met vrienden is het vaak nodig om dubbel te checken om vergissingen te voorkomen. Ook bleek uit de interviews een aanzienlijke mentale belasting bij het naleven van een glutenvrij dieet, waaronder constante waakzaamheid, gevoelens van beperking en ‘het anderen tot last zijn’. Zorgverleners en beleidsmakers zouden hier meer aandacht voor moeten hebben om de ondersteuning voor deze doelgroepen te verbeteren.

Monique van Kemenade

Bronnen

• Smeets SM, Kiefte-de Jong JC, van der Velde LA. Food insecurity and other barriers to adherence to a gluten-free diet in individuals with coeliac disease and non-coeliac gluten sensitivity in the Netherlands: a mixed-methods study. BMJ open 2024;14:e088069 doi: 10.1136/bmjopen-2024-088069
• Carrillo-Álvarez E, Salinas-Roca B, Costa-Tutusaus L, et al. The Measurement of Food Insecurity in High-Income Countries: A Scoping Review. Int J Environ Res Public Health 2021;18:9829. doi:10.3390/ijerph18189829
• United States Department of Agriculture (USDA). U.S. Household Food Security Survey Module: Six-Item Short Form. 2012.
• Word Food Summit. Rome declaration on world food security and world food summit plan of action. 1996.